Zgodnie z treścią art. 56 ust. 1 ustawy – prawo bankowe, posiadaczowi rachunkubankowego (oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej) przysługuje możliwość złożenia bankowi polecenia realizacji wypłaty określonej ilości pieniędzy z rachunku bankowego po śmierci jego posiadacza na rzecz wskazanej przez niego osoby lub osób. Czynność ta jest powszechnie nazywana dyspozycją wkładem na wypadek śmierci. Musi być ona wykonana w formie pisemnego oświadczenia.
Beneficjentami dyspozycji mogą być małżonek posiadacza rachunku, a także wstępni, zstępni lub rodzeństwo posiadacza. Takie ujęcie oznacza, że krąg beneficjentów jest bardzo ograniczony. Nie jest więc możliwe złożenie dyspozycji przykładowo na korzyść osoby spoza najbliższej rodziny czy na rzecz osoby prawnej.
Beneficjent dyspozycji wkładem na wypadek śmierci musi zostać precyzyjnie określony przez posiadacza rachunku bankowego, aby nie było jakichkolwiek wątpliwości co do osoby, na rzecz której dyspozycja winna zostać zrealizowana. Wystarczające powinno być wskazanie jego imienia i nazwiska, stopnia pokrewieństwa, miejsca zamieszkania, numeru PESEL lub dowodu osobistego.
Posiadacz rachunku bankowego ma możliwość ustalenia kwoty dyspozycji na różne sposoby. Może określić wysokość dyspozycji jako całość kwoty pieniężnej znajdującej się na jego rachunku w chwili śmierci albo w chwili dokonywania dyspozycji, alternatywnie jako określony procent tej kwoty bądź jako precyzyjnie określoną kwotę w wysokości nominalnej. Trzeba jednak wskazać, że łączna kwota wszystkich wypłat z tytułu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci podlega ograniczeniom. Nie może być ona wyższa niż równowartość dwudziestokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku (por. art. 56 ust. 2 ustawy – prawo bankowe). Suma ta zaktualizuje się więc dopiero w momencie jego śmierci i obliczana będzie zawsze za ostatni miesiąc przed tą chwilą. Według stanu na dzień publikacji niniejszego poradnika, czyli grudzień 2020 r., jest to ponad 107,4 tys. zł.
Ponadto, posiadacz rachunku bankowego w każdej chwili jest władny zmodyfikować treść swojej dyspozycji – zmienić jej wysokość lub całkowicie odwołać polecenie. Oświadczenie o zmianie lub odwołaniu dyspozycji odbywa się w takiej samej formie, jak jej ustanowienie – poprzez złożenie bankowi pisemnego oświadczenia woli.
Należy przy tym zaznaczyć, że do wypłaty środków pieniężnych z tytułu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci dochodzi dopiero po śmierci posiadacza rachunku. Beneficjent dyspozycji nie może zatem domagać się jej realizacji jeszcze za życia posiadacza rachunku bankowego.
Co istotne, zgodnie z treścią art. 56 ust. 4 ustawy – prawo bankowe, suma pieniędzy wypłacona beneficjentowi dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi w skład spadku po posiadaczu rachunku. Kwota otrzymywana przez beneficjenta nie podlega zatem dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Nabywa on więc określoną przez posiadacza rachunku kwotę pieniężną bez konieczności wszczynania postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku lub wizyty u notariusza, w celu uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Należy jednak zaznaczyć, że aby doszło do realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, w pierwszej kolejności na rachunku bankowym zmarłego musi oczywiście znajdować się odpowiednia kwota pieniędzy, która będzie mogła być wypłacona i przeznaczona na poczet realizacji dyspozycji.Bank nie jest bowiem zobowiązany do finansowania realizacji polecenia zapłaty z własnych środków, jeśli majątek posiadacza nie wystarcza na pokrycie realizacji dyspozycji.
